Robotların Efendisi: El Cezeri Kimdir?

Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim insanıdır. El Cezeri ya da tam adıyla Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî 1136’da doğmuş. İsmini yaşadığı şehir olan Cizre’den almıştır. Sibernetik alanın kurucusu kabul edilen Cezeri; fizikçi, robot ve matris ustası bilim insanıdır.

Avrupa’ya ilk bilimin Haçlı Seferleri ya da Haçlı Akınları, 1096-1272 yılları arasında olmuştur. Bilim adına tüm bilgileri de yanlarında götürmüşlerdir. Bilimde geldikleri noktaları gördüklerinde kendilerine aslında en büyük rakiplerinin belki de Müslüman bilim adamları olacağını düşünmüş olabilirler. El Cezeri’den asırlar sonra yaşamış Leonardo da Vinci yaptıkları hayata geçmemiş tasarımların kaynağında bile El Cezeri bulunmaktadır.

El Cezeri yaptığı o zaman ki robotik teknolojilerde, sadece su ve mekanik parçalar ile makineler yapmış ve günlük hayata kullanılmıştır. 60’dan fazla makine üretmiş. Özellikle saatler, su makineleri, musluk, kilitler, çocuk oyuncakları gibi o zamanların robotlarını üretmiştir.

Türk tarihine baktığımızda Anadolu Selçuklu zamanından bahsediyoruz. Yaptığı akıllara zarar buluşlarını, resimlerle el yazma kitaplarına aktarmış ve günümüze kadar gelmiştir. Kitapları nasıl tıp için İbni Sina okutuluyorsa, fizik içinde Avrupa’da okutulmuştur.

El Cezeri, 1233 yılında Cizre’de vefat etmiştir.

El-Cezeri’nin Eserleri

El Cezeri çalışmalarını Teorik değil de maketler ile yapıp sonra geometri kullanıp sonrasında mühendisliğe başlıyordu. Üstün zekası ile yapacağı her şeyi 3 boyutlu düşünebiliyordu.

Leonardo da Vinci’nin tasarladığı çizdiği ilk hesap makinesi ona ait ama uygulamaya geçiremedi. Fakat ondan asırlar önce bu çalışmanın asıl sahibi El Cezeri, geliştirdiği Filli Saatte otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştı.

Otomatik kontrollü makinelerin ilki sayılan Jacquard’ın otomatik dokuma tezgahından, delikli kartların yaptığı cihazı, gölgeye sokan El cezeri 600 yıl önce değişik haznelerdeki suyun seviyesine göre ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçiyi geliştirdi.

Bazı makinelerinde hidromekanik etkilerle denge kurma ve harekette bulunma sistemine yönelen Cezerî, bazılarında ise şamandıra ve palangalar arasında dişli çarklar kullanarak karşılıklı etkileme sistemini kurmaya çalıştı. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve ayarlama yapan dengeyi oluşturması, otomasyon konusundaki en önemli katkısıdır.

El-Cezeri’nin diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu Camii’nin ünlü Güneş Saati

Neden buluşları bu kadar önemlidir?

İlk olarak mekanizmalar zamanının çok ötesindedirler. Enerji kaynağı, yönetim mekanizması ve feedback (geribesleme) sistemlerinin tümünün su, buhar gücü ve havanın itiş gücü ile yapılmış olması mucize gibidir.

Üstelik tüm buluşları estetik değerlere sahiptir. Ayrıca buluşları hayal ürünü değildir. Erlangen Üniversitesi Alman Profesörü Widemann kitaplardaki buluşları aynı tarif ettiği şekilde yaptı ve hepsinin çalıştığını gördü. Bu yüzden ona Çağın Harika Bilgini demişlerdir.

BRIDGEMAN(SOL) VE AKG (SAĞ) Makinelere nasıl hareket sağlanacağını gösteren çizimler.

Kitaplarının asılları yok ama kopyalarının el yazmaları, Topkapı Sarayı Üçüncü Ahmet Kütüphanesi (iki el yazması) ile Ayasofya Kütüphanesinde bulunur.

Batı dünyası bilim araştırmacıları, El-Cezeri’yi tanıdıktan sonra kendi yazdıkları ve biz bulduk dedikleri buluşları tekrar gözden geçirmeye başladılar.

Mekanik cihazların atası ve Bilgisayarın babası El-Cezeri desek inanın Dünyada aksini iddia edecek kişi bulamazsınız.